معرفی تاریخچه تبریز

تبریز شهری است صنعتی و نیمه کشاورزی که به جهت واقع شدن بر سر راه ترکیه و اروپا یک شهر ترانزیتی محسوب میشود از جمله صادرات این شهر ماشین آلات صنعتی و کشاورزی، حوله، چرم، پارچه، آرد، خشکبار، غلات و حبوبات است هم اکنون این شهر به دلیل وجود کارخانه ها و کارگاه های بزرگ صنعتی و تولیدی یکی از قطب های مهم صنعتی کشور محسوب میشود.

شهر تبریز نخستین پایتخت جهان تشیع است و به سبب موقعیت مناسب خود درگذشته از مراکز تجاری منطقه بوده و هم اکنون نیز یکی از مراکز مهم صنعتی در سطح ایران محسوب میشود این شهر در دو سدهٔ اخیر مبدأ بسیاری از تحولات اجتماعی فرهنگی و صنعتی در کشور بوده و نقشی کلیدی در تحولاتی مانند انقلاب مشروطیت انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ و مدرنیزه کردن ایران داشته است.

عبور جاده ابریشم از نزدیکی آن موجب شکوفایی اقتصادی و فرهنگی گردیده و ارتباطات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی موجبات تغییر و تحول فرهنگ، تمدن و آداب و رسوم مردم این سرزمین گردیده و مقدمات ایجاد بسیاری از علوم، مکاتب، موسسات و نهادهای مدنی برای اولین بار در کشور را به ارمغان آورده است و نام شهر تبریز را به عنوان «شهر اولین‏ ها» در کشور بلند کرده است. اولین مدرسه، اولین کتابخانه، اولین بیمارستان، اولین نشریه، اولین تئاتر، اولین بلدیه و... در این شهر بوده است.

تاریخچه تبریز:

تاریخ تبریز پر از فراز و نشیب های فراوان در طی دوره های مختلف میباشد. شهر تبریز بارها در طول تاریخ توسط حوادث طبیعی یا اشغالگران ویران و تجدید بنا شده است. بنای کنونی این شهر به دوران اشکانی و ساسانی میرسد. و در آغاز دوران اسلامی هم معروف بوده است. تبریز در طی حکومت چهار صد سالهٔ خاندان «رَوّادی» و اسکان قبیلهٔ عرب «اَزْد»، به شکوفایی میرسد. این شهر در دوران حکمرانی ایلخانان به اوج شکوه و شکوفایی خود میرسد.

نام تبریز در کتابها و اسناد تاریخی تحت نام های مختلفی نظیر «تَورِز»، «تَورِژ»، «تِبریز» و «توری» به ثبت رسیده است.

نخستین نوشته موجود درباره تبریز کتیبه پادشاه آشور سارگن دوم میباشد. همچنین اکتشافات انجام شده در طی سالهای ۱۳۸۰ در سایت موزه عصر آهن در حوالی مرکز تبریز نشان از وجود تمدنی در محل کنونی شهر تبریز در هزاره اول و دوم قبل از میلاد دارد. این شهر در طول تاریخ چندین بار به عنوان پایتخت حکمرانی پادشاهان مختلف انتخاب شده است. از جمله این شهر پایتخت حکمرانی یکی از فرماندهان اسکندر مقدونی بنام آتروپات بوده است شهر کنونی تبریز بر روی خرابه های شهر تاوریس (بارها) بنا شده است. تاوریس یکی از با اهمیت ترین مراکز بازرگانی منطقه بوده و به عنوان پل ارتباطی بین شرق و غرب اهمیت فراوانی داشته است. این شهر در زمان حکمرانان اشکانی تبار ارمنستان پایتخت ارمنستان بوده است.

در کتاب تاریخ ایران چاپ دانشگاه کمبریج آمده است که شهر تبریز در اوایل دوره ساسانی یعنی قرن سه یا چهار میلادی بنا شده است یا به احتمال بیشتر در قرن هفتم این واقعه اتفاق افتاده است.

در دوران پس از خروج نیروهای شوروی تا آغاز انقلاب ایران این شهر از آرامش نسبی برخوردار بود. این آرامش امکان سرمایه گذاری های وسیع از طرف بخش خصوصی و دولت ایران را در صنایع سنگین و همچنین در بخش های فرهنگی فراهم نمود. کارخانجات و صنایع سنگین بزرگی همانند تراکتورسازی تبریز، ماشین سازی تبریز، و پالایشگاه نفت تبریز در این زمان به بهره برداری رسیدند. همچنین کتابخانه ملی تبریز گشایش یافت.

آب و هوا:

تبریز را میتوان در یک کلمه شهری سرد نامید آب و هوای مدیترانه ای و اغلب خشک دارد در بیشتر روزهای زمستان و پائیز یخبندان است و بارشهای مکرّر برف و باران این شهر را فرا میگیرد در عین حال تابستان های گرمی را تجربه میکند که این گرما در تیرماه به اوج خود میرسد.

جاذبه های تاریخی تبریز:

• عمارت شهرداری یا اولین انجمن شهر و بلدیه ایران

عمارت شهرداری در میدان ساعت تبریز قرار دارد.این بنا از بناهای زیبا و باشکوه تبریز است که به دستور رضاخان و با عنوان اولین انجمن شهر و بلدیه ایران ساخته شد.

• ربع رشیدی

حدود ۷۰۰سال پیش بنای پهناور و عظیمی به نام رَبع رشیدی به دستور خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی، وزیر غازان خان در تبریز ساخته شد. ربع رشیدی کاربری های متفاوتی داشته از جمله بیمارستان، کاروانسرا، مسجد، مدارس عالی و ...امّا بیشتر کاربریِ دانشگاهی و علمی داشته و در دوران اوج آن حدود ۶ هزار دانشجو در علوم مختلف در آن مشغول به تحصیل بوده اند.

• ارگ علیشاه یا ارگ تبریز

ارگ علیشاه را در سده هشتم هجری و در دوران ایلخانیان ساختند. گویا هدف اولیه از ساخت بنا مسجد بوده است که بعدها ساخت بنا نیمه کاره می ماند. در دوران قاجار برج و بارویی به ارگ اضافه شد که به ارگ کاربری نظامی میداد. ارگ تبریز در زمان حمله روسها آسیب بسیاری دید و اینک تنها دیواره جنوبی آن پابرجاست. دیواره جنوبی تنها قسمت باقیمانده ی بنا با ۳۳متر ارتفاع بلندترین بنای آجری شهر تبریز محسوب میشود.

 • مسجد کبود

مسجدی که آن را فیروزه جهان اسلام مینامند. مسجد کبود یا مسجد جهانشاه با کاشیکاری های معرَّق ِ لاجوردی و سقفی با ترکیب طلا و لاجورد چشم هر بیننده ای را به خود خیره میکند. این بنا در زمان حکومت قراقیونلو ها و به همت جانبیگم خاتون همسر جهانشاه قراقیونلو در سال 870 هجری ساخته شده است.

 • مسجدثقة الاسلام

این مسجد را در اواخر دوران قاجار بر روی مسجدی قدیمی تر ساختند. مسجد ثقه الاسلام به خاطر ستونهای سنگی و گنبد آجری اش مشهور است.

• مسجد جامع تبریز

مسجد جامع تبریز را میتوان قدیمی ترین مسجد تبریز نامید. مسجد در طول تاریخ بارها بازسازی و مرمت شده است به همین خاطر تاریخ ساخت آن به درستی مشخص نیست اگرچه گمانه زنیها قدمت آن را به قرن اول هجری میرسانند. اهمیت این مسجد تا به آنجا بوده است که بازار بزرگ تبریز را گرداگرد آن ساخته اند.

• عمارت ائل گلی یا شاهگلی

پارکی در شهر تبریز که یادگار زمان آق قویونلوها است، میتوان آن را نماد تبریز دانست. این پارک در دوره های مختلف و بیشتر در زمان صفویّه و قاجاریّه گسترش یافته است. یک استخر بسیار بزرگ با عمق ۱۲ متر در میان پارک قرار دارد که در گذشته برای آبیاری باغهای اطراف احداث شده است. این حوض بزرگ بعدها با ورود تجدد و خیابانکشی اطراف آن تبدیل به پارک شد و با گذر زمان بر محبوبیت و شهرت آن اضافه شد. در مرکز این استخر نیز عمارت کلاه فرنگی با کاربری تالار و رستوران قرار گرفته و بر زیبایی فضا افزوده است.

 • برج آتشنشانی برجیانقین

بنای برج آتشنشانی تبریز در اواخر دوره قاجار ساخته شد. این برج آجری 23 متر ارتفاع دارد و در میدان آتشنشانی تبریز قرار دارد. این برج آجری اولین نمونه ی آتشنشانی در ایران محسوب میشود. نگهبانی همیشه در بالای این برج از ۸ دریچه ی آن تمام شهر را زیر نظر داشته و هنگام آتشسوزی، زنگ را به صدا درمیآورده است.

• برج خلعت پوشان

این برج آجری یادگار دوران صفویّه است، و در دوران قاجار، محلِّ دادن انعام و خلعت از طرف حکومت و دربار به حکّام و شاهزادگان آذربایجان شمرده میشد. از همین رو به آن برج خلعت پوشان میگویند.

• مقبره الشعرا

تبریز در قرن ششم هجری و بعدتر،شاعران، ادیبان و عرفای بسیاری را به خود جذب میکند. بعد از مرگ، به تدریج آنها را در گورستانی دفن کردند که به گورستان مقبرةالشعرا معروف است و به آن گورستان سرخاب نیز میگویند. بنابر کتابهای تاریخی، حدود ۴۰۰ تن از مشاهیر ایران و دیگر سرزمینها در این گورستان دفن شده اند.

• مقبره دو کمال

به باغی اشاره دارد که شیخ كمال الدین مسعود خجندی، شاعر قرن هشتم هجری، در آن زندگی کرده . آرامیده است. بعدها این باغ زیبا آرامگاه دیگر نامداران زمان شد از جمله كمال الدین بهزاد نگارگر بزرگ مكتب هرات. به همین دلیل این باغچه را مقبره ی دو کمال نامیده اند.

• حمام نوبر

از حمام های بزرگ و تاریخی تبریز است، و قدمتی 140 ساله دارد. این حمام اکنون به عنوان اولین و بزرگترین سفره خانه ی سنّتی شهر تبریز با عنوان رستوران سنّتی شهریار، به گردشگران خدمت رسانی میکند. دکور قاجاری، متکاهای درباری و صندلی های لهستانی، فضای سفره خانه را متمایز کرده اند.

• بازار تبریز

بازاری که به حق میتوان آن را بازاری جهانی دانست.1 کیلومترمربع بنا، ۵۵۰۰ حجره، ۳۰ مسجد تاریخی، ۱۲ مدرسه ی علمیّه، تعداد بیشماری کاروانسرا، تیمچه ها، سراها، دالانها، حمام های تاریخی خود گویای بزرگی و عظمت بازار تبریز است. تاریخ و قدمت آن به درستی مشخّص نیست،امّا اسنادی وجود دارد که خبر از رونق آن در قرن چهارم هجری میدهند. در سال 1389 بازار تبریز به عنوان بزرگترین بنای سرپوشیده ی آجری جهان در یونسکو به ثبت رسید.

• بقعه عون بن علی یا تفرجگاه عینالی

در ارتفاع ۱۸۰۰ متری شمال تبریز و بر بلندی کوه های سرخاب آرامگاه دو تن از امامزادگان به نامهای عون بن علی و زید بن علی میرسیم که مردم محلّی به آن عینالی میگویند.

• بقعه صاحب الامر و مدرسه اکبریه

بقعه صاحب الامر در كنار خيابان مدرس قرار دارد و از آثار زمان شاه طهماسب صفوي ميباشد اين بنا در سال 1045 هجري توسط سپاهيان سلطان مراد چهارم تخريب شده كه در زمان شاه سلطان حسين صفوي، و از طرف ميرزا محمد ايراهيم وزير آذربايجان مرمت گرديد.

• بقعه سید ابراهیم و سنگ بسم الله

بقعه موسوم به سيد ابراهيم در خيابان شمس تبريزي و در محله دوه چي قرار دارد. پاره اي از مورخين، سيد ابراهيم را از اولاد امام زين العابدين مي دانند ليكن در زيارت نامه، وي را فرزند موسي بن جعفر نوشته اند. و سنگ معروف بسم الله نيز در قسمت پايين ديوار جنوبي نصب شده بود كه اخيراً به موزه تبريز منتقل گرديده است.

• مسجد مقبره

در اول بازار كفاشان قرار دارد نه ستون سنگي خوش تراش دارد. گنبدهايش بلند و ضربي است. در زلزله 1193 سقف آن فرو ريخته و بعداً ساخته شده است. اين كار توسط مرحوم ميرزا مهدي قاضي طباطبايي انجام پذيرفته و چون مقبره خودشان در آن جاست به نام مسجد مقبره خوانده شده است. مقبره آيت ا… شهيد سيدمحمد علي قاضي طباطبايي نيز در همين مسجد قرار دارد.

• پل آجی چای

اين پل در شمال باختری تبريز قرار دارد كه از مسير خيابان خلبان به جاده فرودگاه بر روی رود خانه قوری چای ساخته شده است. پل آجی چای از آثار قبل از دوره صفويه است كه در زمان ولايت عهدی عباس ميرزا تعمير شده است. اين پل شامل 16 چشمه است كه به استثنای سه چشمه كه طاقی هلالی دارند بقيه دارای طاغی جناغی هستند.

• پل سنگی

پل سنگی در محله ای به همين نام بر روی رودخانه تلخه رود واقع شده و با توجه به متون تاريخی به نظر می رسد كه از آثار اوايل قاجاريه باشد. اين پل دارای چهار چشمه سنگی با طاقی هلالی است. از ديگر پل های تبريز می توان به پل های صابر امين قاری و پل منجم باشی اشاره كرد.

• پل قاری

پل قاری (قاری کؤرپوسی) یا پل چراغ یکی از پل های تاریخی و مشهور شهر تبریز است. این پل در خیابان ثقةالاسلام و بر روی ميدان چايي (مهرانرود) ساخته شده است. این پل سرستون های کله قوچی خود و چراغ های قدیمی اش در اواخر قاجاریه ساخته شده و ارتباط بین بازار بزرگ و بخش شمالی شهر را برقرار می کنه و شامل هشت دهنه با قوس های مدور می باشد. گفته می شود بانی این پل پیرزنی بوده که هزينه سفر خود به مكه مكرمه را وقف ساخته شدن اين پل كرده است و از این رو به این معبر، پل قاری (پل پیر) می گویند. اين پل در دوره قاجار ساخته شده و در آثار ملي به ثبت رسيده است.

 خانه های تاریخی تبریز:

بافت تاریخی تبریز میزبان بیش از 600 خانه تاریخی است که امروزه 80 خانه آن مرمت شده و آماده پذیرایی از گردشگران است. برخی از این خانه ها به موزه تغییر کاربری یافته اند.

• خانه ختایی

تنها خانه به جامانده از دوران صفویّه است. این خانه را خاندان ختایی از خاندان های تاجر و ثروتمند تبریز ساخته است. خانه ی ختایی در سال ۱۳۸۹ بعد از مرمَّت و بازسازی تحت عنوان خانه هنرمندان تبریز بازگشایی شد. این خانه در خیابان ارتش جنوبی، کوچه ی صدر، بن بست ختائی ها واقع است.

• خانه امیر نظام گروسی یا موزه قاجار

در دوره ی ناصرالدّین شاه قاجار و در زمان پیشکاری امیر نظام گروسی ساخته شده است. امیر نظام از بزرگان عهد قاجار بود و خدمات بسیاری به اهالی تبریز ارائه داد. از افتخارات امیرنظام گروسی میتوان تأسیس اولین مدارس نوین ایران، چاپ و کتابت آثار بزرگ ادبی مانند کلیله و دمنه، همکاری در راه سازی و احداث راه آهن را نام بُرد.

• خانه سلماسی یا موزه سنجش

خانه ای قدیمی و متعلق به اوایل عهد قاجار که امروزه به موزه سنجش تغیر کاربری داده است. موزه ی سنجش ابزارآلات سنجش قدیمی را در بر میگیرد و فرصت مناسبی برای مشاهده تکامل ابزارهای اندازه گیری ایران در اختیار بازدیدکننده قرار میدهد. از مهمترین دیدنی هایی که در این موزه نگهداری میشوند، میتوان به تنه ی درخت ۵ میلیون ساله، پمپ بنزین ۱۰۰ ساله، ساعت تاریخی مزیَّن به تصویر امپراتور روم باستان و... اشاره کرد.

• خانه مشروطه یا موزه مشروطه

خانه مشروطه توسّط حاج مهدی کوزه کنانی از تجّار بازار و از اصلی ترین تأمین کنندگان مالی انقلاب مشروطه در تبریز، در سال ۱۲۴۷ هجری شمسی ساخته شد. این خانه محل تجمعات مخفیانه مشروطه خواهان بود. اکنون نیز به دلیل همین سابقه ی تاریخی به عنوان موزه مشروطه پذیرای دوستداران تاریخ است.

• خانه استاد شهریار

این خانه در محله مقصودیه تبریز قرا دارد و سومین خانه ای است که استاد شهریار در آن اقامت داشته است. شهریار حدوداً ۲۰ سال یعنی از تاریخ بنای خانه (۱۳۴۷) تا هنگام مرگش (۱۳۶۷) در این خانه زندگی کرده است.خانه ی استاد شهریار امروزه تبدیل به موزه ادبی شهریار شده است. بعد از درگذشت استاد این خانه میراث دار ِ او است و حدوداً ۵۰۰ قطعه از لوازم استاد هنوز در این خانه نگهداری میشود. لوازم شخصی استاد، دستخط هایش، آلبوم عکسها و جوایزش، سه تار ِ قدیمی او و قرآنی که شهریار به خطِّ نسخ نگاشته، همه و همه هنوز هم در این خانه است.

• خانه پروین اعتصامی

پروین اعتصامی بانوی ادیب ایران دوران زندگیاش را در دو شهر تبریز و تهران سپری کرده است. جمعاً دو خانه به نام خانه ی پروین اعتصامی مشهور است. که یکی در تبریز و یکی در تهران قرار دارد. پروین تا ۶ سالگی ساکن تبریز بود و پس از آن به تهران مهاجرت میکند. هردو خانه امروزه با نام خانه ی پروین اعتصامی شناخته میشوند. اکنون خانهی او در تبریز به محلِّ دائمی نمایشگاه های میراث فرهنگی استان تبدیل شده است.

کلیسا های تبریز:

شش كليسا در تبريز وجود دارد: يك كليسا متعلق به آودنتيست ها، سه كليسا به ارامنه گريگوري، يك كليسا به پروتستان ها و يك كليسا متعلق به كاتوليك ها.

کلیسای مریم مقدس یکی از کلیساهای مسیحیان تبریز است. کلیسای مریم مقدس بزرگترین و قدیمیترین کلیسای تبریز است و مراسم بزرگ ملی مذهبی کلیسای حواری ارمنی در این کلیسا برگزار می‌شود. این کلیسا در انتهای خیابان شریعتی (شهناز شمالی)، نبش میدان نماز واقع شده است.

موزه های تبریز:

موزه استانداری تبریز، موزه صدا، موزه قران و کتابت، موزه آذربایجان، موزه عصر آهن، موزه قاجار، موزه خودرو های کلاسیک، موزه مشروطه، موزه سفال، موزه شهرداری، موزه سنجش.

موزه قاجار

صنایع دستی تبریز:

قالی تبریز را میتوان مشهورترین سوغاتی تبریز به شمار آورد که اصالت و زیبایی خاص خودش را دارد.در کنار آن صنعت چرم تبریز نیز بسیار خوشنام و مشهور است. بهترین کیف ها و کفش های ساخت داخل در تبریز تولید میشوند. هنرمندان تبریزی از قدیم الایّام دستی نیز در هنر قلمزنی داشته و مکتب تبریزی را در این هنر معرفی کرده اند.

از دیگر سوغاتی های محبوب تبریز باید به گلیم بافی، سفالگری، محصولات سرامیکی، سوزندوزی، طراحی سنتی، نگارگری، تابلوهای سنگ، زیورآلات و نقره سازی،بافت الیجه و پارچه های قطنی عبا، جاجیم های ابریشمی و صنعت سیاه قلم روی نقره مس و طلا، معرق کاری یا موزائیک سازی، منبت کاری اشاره کرد.

سوغاتی های تبریز:

• آجیل

از دیر باز همواره آجیل جزو سوغاتی های خوش طعم و محصولات سنتی تبریز به شمار می رود . گزارش هایی که در متون قدیمی و اسناد باقی مانده حاکی از آن است که بازرگانان تبریزی با شتر محموله هایی از آجیل را به کشور ها و شهرهای همسایه تجارت می کردند. تاریخچه این تجارت به دوران قاجار می رسد. محموله هایی که در آن خشکبار هایی مانند کشمش، قیسی ،تخمه و توت خشک به چشم می خورد. عمده شهرهایی که پذیرای این محموله ها بودند عبارت است از باکو ،تفلیس ،استانبول، روم ، حجاز و...

از قدیمی ترین آجیل فروشی های تبریز می توان به آجیلی تواضع اشاره کرد که قدمتی بالای 100 سال دارد.

• شیرینیجات

از مهمترین شیرینی های تبریز میتوان به قرابیه، راحت الحلقوم، نوقا، باقلوا، اریس و شیرینی لطیفه، لوز، ریس تسبیحی، رشته ختایی،چوروتمه می باشد.از دیگر سوغاتی های تبریز که در این شهر هم به فروش میرسد حلوا گردویی، عسل طبیعی، لبنیات و پنیر میتوان اشاره کرد.

غذا های تبریز:

جاذبه های گردشگری تبریز به خوبی قدمت و تاریخ بلند این شهر را به ما نشان می دهد اما این فقط جاذبه ها نیستند که بازگو کننده ی تمدن این شهرند و غذاهای سنتی هم نقش مهمی در به نمایش گذاشتن فرهنگ این شهر دارند. تبریز شهر غذاهای خوشمزه است، غذاهایی که آنقدر متنوع اند که همه سلیقه های غذایی را راضی می کنند.

کوفته تبریزی،کوکوی لوبیا سبز، آش ماست، آبگوشت، دویماج، آش گوجه فرنگی، دلمه برگ مو، خورشت هویج، خاگینه، قورما شورباسی، بادمجان شکم پر،آش کلم قمری، حلوای زنجبیل از غذاهای محلی تبریز می باشد.

لباس محلی:

لباس محلی آذری ها ریشه در تاریخ کهن آذربایجان و منطقه قفقاز دارد. لباس خانمها معمولا از پارچه های رنگارنگ مخمل و ساتن دوخته میشود. سرآستین ها و لبه های لباس را نوارهای طلایی و برّاق گرفته اند و انواع منجوق ها و سکه ها نیز برای تزئین لباس استفاده میشود. لباس آقایان نیز عمدتاً کت های بلند، شبیه به کت های قجری، کلاهی بزرگ از جنس پشم و گالش های مشکی است.

لقب ها و عناوین:

تبریز به عنوان شهر اولینها،شهر بدون گدا،شهر زیرگذرها و روگذرها، پایتخت گردشگری اسلامی در سال ۲۰۱۸، امن ترین شهر ایران، سالم ترین شهر ایران، مهد سرمایه گذاری ایران، دومین شهر صنعتی ایران، دومین شهر دانشگاهی ایران، دومین شهر بلند مرتبه ساز ایران، دومین قطب علوم پزشکی ایران، دومین شهر در جذب گردشگر سلامت در ایران، شهر شکلاتی ایران، قطب خودروسازی ایران، قطب قطعه سازی ایران، قطب تولید موتور دیزل خاورمیانه، شهر جهانی بافت فرش و یکی از مهمترین شهرهای مهاجرپذیر ایران شناخته میشود.

اولین های تبریز:

اولین چاپخانه در سال 1227 توسط شاهزاده عباس میرزا در تبریز تاسیس شد و 12 سال بعد دومین چاپخانه در تهران تاسیس گردید.

برای اولین بار کتب خارجی در تبریز ترجمه گردید که از آن جمله عبارتند از : پطر کبیر ، شارل دوازدهم ، اسکندر کبیر ، ... اولین رمان ایران به نام ((ستارگان فریب خورده- حکایت یوسف شاه سراج)) توسط میرزا فتحعلی آخوند زاده در تبریز به رشته تحریر در آمد.

اولین دایرهّ المعارف توسط محمد رضا زنوزی تبریزی نوشته شد.

اولین کتابخانه عمومی توسط میرزاحسن خان خازن لشگر در سال 1312 در تبریز تاسیس شد.

اولین سینمای ایران پس از پنج سال از اختراع جهانی آن (توسط برادرن لومیر) ، در تبریز با نام سولّی (آفتاب) تاسیس گردید

اولین نمایشنامه و تئاتر در تبریز به سال 1261 شکل گرفت.

اولین عکاسخانه توسط قاسم میرزا در تبریز راه اندازی شد.

اولین فوتبالیست شاغل در اروپا (بلژیک) به نام حسین صدقیانی از اهالی تبریز در سالهای 1309-1311 بهترین گل زن باشگاههای این کشور بود و در فینال جام باشگاههای بلژیک با به ثمر رساندن سه گل باعث قهرمانی تیم رویال شالروا اسپورتینگ کلوپ در مقابل تیم بروکسل گردید.

در زمینه پزشکی نخستین طبیب محصل فرهنگ-نخستین کتابهای پزشکی - نخستین آبله کوبی - نخستین دانشکده پرستاری مامائی - نخستین دندانهای مصنوعی - اولین عمل قلب باز - پیوند قلب برروی سگها و نخستین عمل پیوند کلیه توسط دکتر جواد هیات در سال 1347 در تبریز به انجام رسید.

اولین هوانورد ایرانی به نام کلنل محمد تقی خان پسیان از اهالی تبریز بود.

اولین کارخانه اسلحه و مهمات در شهر تبریز بنا نهاده شد.

اولین کارخانه چینی سازی در شهر تبریز ساخته شد.

اولین کارخانه تولید برق در این شهر و اولین خیابانی که در آن از چراغهای برقی استفاده شد خیابان چراغ گازی تبریز بود .

اولین ضرابخانه ماشینی و انتشار اسکناس از فعالیت های شهر تبریز اولین ها بود.

اولین شهر ایران که صاحب تلفن شد تبریز بود.

اولین انجمن زنان در تبریز توسط صاحب سلطان خانم تشکیل گردید.

اولین بلدیه و نظمیه پلیس مردمی و شهرداری ایران متعلق به تبریز است.

اولین مهمانخانه توسط میرزا اسحق خان معززالدوله در تبریز پذیرای مهمان گردید.

اولین مدرسه کر و لال ها توسط جبارباغچه بان و اولین مدرسه نابینایان توسط یک میسیون آلمانی و اولین مدارس حرفه ای و بازرگانی توسط محمدعلی تربیت و اولین کودکستان توسط ابوالقاسم فیوضات در تبریز بنا گذاشته شد.

اولین پایگاه لرزه نگاری در تبریز (شهر زلزله خیز) بنا گذاشته شد.

اولین خط تراموای ایران در تبریز (معروف به قونقا) در سال ۱۲۸۰